Bu metin, Asef Bayat’ın gündelik hayatın sosyolojisi üzerine yaptığı çalışmalarda ortaya çıkan Maduniyet, Sessiz Tecavüz, Pasif Ağ ve Sokak Siyaseti gibi kavramların, Bong Joon-ho’nun ödüllü filmi Parasite’ta (2019) nasıl temsil edildiğini incelemektedir.
Madun: Sistemin Tanımsızları
Asef Bayat, madun kavramını herhangi bir sisteme tanımlanmamış insanları ifade etmek için kullanır. Madunlar, yoksul kesimlerden farklı olarak (işçi, köylü gibi), sistem içinde bir sınıfa mensup değildirler. Onlar yoksulluğun da ötesinde, güvenceleri, sigortaları, emeklilik hakları, asgari ücretleri olmayan, enformel işlerle (kâğıt toplayıcıları, seyyar satıcılar) günlük geçimini sağlamaya çalışanlardır. Maduniyet, sistemin dışında, güvencesiz bir yoksulluk biçimidir.
Parasite filmindeki Kim ailesi, yaşadıkları tehlikeli, kirli ve bodrum katındaki evleri, günlük kazanca dayalı işleri ve sürekli bir hayatta kalma mücadelesiyle tipik bir maduniyet örneği sunar. Evlerinin önünün ilaçlanması sırasında dahi, böcek ilacını bedava bir fırsat olarak görüp camları kapatmamaları, hayatta kalma endişelerinin temel ihtiyaçlarının önüne geçtiğini gösterir.
Sessiz Tecavüz: Sınırların Görünmez İhlali
Bayat, madunların hayata tutunma şekline hayatta kalma stratejisi der ve bunu Sessiz Tecavüz olarak adlandırır. Sessiz Tecavüz, yasal olmayan yollarla, yoksulların aileleriyle birlikte yaşamlarını sürdürmek için sınırları sessizce ihlal etmesidir. Kaçak elektrik, su ve internet kullanımı (Kim ailesinin ilk sahnelerde komşunun Wi-Fi'ına bağlanma çabaları) bu stratejinin örnekleridir.
Filmde, Kim ailesinin sahte belgelerle ve planlı adımlarla Park ailesinin gösterişli villasına sızması, Sessiz Tecavüz'ün somut karşılığıdır. Madunların, sistemin sınırlarını gürültü çıkarmadan, yavaşça ihlal ederek hayatta kalma çabası, zengin Park ailesinin özel alanının (villanın) Kim ailesi tarafından usulca ihlal edilmesine dönüşür. Bu durum, Park ailesinin kampa gitmesi üzerine Kim ailesinin evde keyif yaparken sınır ihlalini görünür kılmasıyla zirveye ulaşır.
Villanın sığınağında yıllardır kaçak yaşayan eski hizmetçinin eşi Geun-se de, borçlarından dolayı sisteme dahil olamayan ve bu lüks evin altında, madunların yaşadığı mahalleleri andıran kirli bir hapishanede tutsakça varlığını sürdüren başka bir maduniyet örneğidir.
Pasif Ağ ve Sokak Siyaseti
Madunlar, örgütlenmeleri ve sınıfları olmadığı için siyasetten uzak durur. Ancak bir sorunla karşılaştıklarında geçici olarak bir araya gelerek istediklerini alırlar ve sorun çözüldüğünde dağılırlar; bu duruma Sokak Siyaseti denir. Filmde doğrudan bir sokak siyaseti olmasa da, şiddetli yağmur sonrası Kim ailesi ve diğer madunların evlerinin lağım suyu altında kalması ve bir spor salonunda toplanmaları, zorunluluktan kaynaklanan bir ortak hareketliliği işaret eder.
Pasif Ağlar ise madunların birbirlerine yardımlaşma ve dayanışma şeklidir. Bu, bir nevi koruma kalkanı görevi görür. Kim ailesi içindeki tüm üyelerin, birinin referansı ile diğerini eve (işe) sokması, bu pasif ağın filmdeki işleyişidir. Temelinde yoksulluk bilinci yatar ve aile ile birlikte hayatta kalma amacına hizmet eder.
Taktik ve Strateji: Kestirme Yollar
M. De Certeau'nun Taktik ve Strateji kavramları, Bayat'ın anlattığı meseleleri başka bir açıdan destekler. Strateji, sistemin ve yöneticilerin uzun vadeli, planlı yoludur. Taktik ise madunların, sistemin belirlediği bu stratejik yollara karşı kendilerine yer bulmak için geliştirdikleri kestirme yollardır (Sessiz Tecavüz, Pasif Ağ). Filmde Kim ailesinin kaçak planları bu taktiklerdir. Certeau'nun metaforunda, sistemin sahipleri belirlenmiş yolları kullanırken, madunlar aynı hedefe ulaşmak için sistem sahiplerinin bilmediği, kısa kestirme yolları kullanırlar.
Sonuç
Parasite, Asef Bayat’ın kavramları doğrultusunda, sisteme dâhil olamayan ve sosyal olarak dışlanan madunların, aileleriyle birlikte hayatta kalmak için gerçekleştirdikleri sessiz tecavüzlere, kurdukları pasif ağlara ve kullandıkları taktiklere çarpıcı bir örnektir. Film, bir yandan yoksul ve güvencesiz yaşamları, diğer yandan ise Park ailesinin şatafatlı hayatını gözler önüne sererek, bu sınıfsal farklılıkları izleyicinin yüzüne vurur.
Referanslar:
- Parasite, Bong Joon-ho, 2019.
- Karakterler: Wikipedia.
-
Hayatın Karşı-Siyaseti: Güneyli Yoksulların Gündelik Direnişi. (Çeviri) İstanbul: İletişim Yayınları. Bayat, Asef. (2010).
- Gündelik Hayatın Keşfi: I. Tüketmek ve Yaşamak. (Çeviri) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. de Certeau, Michel. (2008).
0 yorum